Covid-19 ve Hijyen: Aldığımız Tedbirler Yeterli mi Abartıyor muyuz I?

Yazar: Isil Arikan ,

Ağustos 13, 2020

Covid-19 ve Hijyen: Aldığımız Tedbirler Yeterli mi Abartıyor muyuz I?

Blogumuzda görebileceğiniz gibi bir süredir hijyen sağlamanın çeşitli yollarından bahsediyoruz; kimyasal dezenfektan gibi bilinen metodlardan ultraviyole lambalası, iyonizasyon gibi daha az bilinen ancak daha etkili yöntemlere kadar geniş bir pencerede. Üstelik kesin olan bir gerçek de var ki eskiye oranla hijyen hayatımızın çok daha önemli bir parçası. Ancak hangi alanlarda, ne seviyede ve ne sıklıkta hijyen gerektiği, hangi yöntemlerin etkili ve yeterli, hangilerinin yetersiz ve hangilerinin de abartı olduğunu hiç tartışmadık.

Dolayısıyla bu ve bir sonraki yazıda da genel anlamda hijyen gerçeğinin detaylarına inelim istiyoruz. Hazırsanız Covid-19 virüsünün fiziksel özelliklerini anlatarak başlayalım.

Covid-19 Virüsü

Akademik alanda SARS-Cov-2 adıyla anılan Covid-19 virüsü Dünya Sağlık Örgütü (WHO) açıklamalarına göre solunum damlacıkları yoluyla yayılan bir virüs. Ki yeri gelmişken bunun ne demek olduğunu da açıklayalım. Yine WHO’nun tanımına göre solunum damlacıkları yoluyla bulaşma 5-10 µm boyutundaki parçacıkların nefes aracılığıyla bulaşmasını ifade ediyor.

Dünya Sağlık Örgütü birbirine 1 metreden daha yakın mesafede duran kişilerin konuşurken, şarkı söylerken, öksürür veya hapşırırken Covid-19 virüsü ile enfekte olmuş kişiden enfekte olmamış kişiye solunum yoluyla bu virüsün bulaştığını ifade ediyor.

Amerika Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (Centers for Disease Control and Prevention – CDC) ise bu mesafeyi 2 metre olarak açıklamış. CDC aynı zamanda virüsün yüzeyler aracılığıyla da bulaşabileceğini söylese de bunun pek sık rastlanan bir durum olmadığını belirtiyor. Ki tedbiri elden bırakmamak adına bireysel olarak sosyal mesafemizi 2 metre tutmak en güvenlisi.

Başka bir deyişle, Covid-19 virüsü kapmış bir kişinin önce elini ağzına götürdüğü, ardından eliyle herhangi bir yüzeye (örneğin kapı kolu) dokunduğu, sonrasında virüs bulaşmamış başka bir kimsenin aynı yüzeye dokunduğu ve ardından elini ağzına, burnuna veya gözlerine götürdüğü durumlar da Covid-19 virüsü bulaşmasına sebep olan durumlardan. Ancak bu senaryo virüs yayılımında çok büyük paya sahip görünmüyor. Peki neden?

Covid-19’un Yüzeylerle Temas Yoluyla Yayılımı

The Atlantic’de yayımlanan “Hygiene Theater is a Huge Waste of Time” adlı makaleye göre Covid-19 virüsünün dünyayı etkisi altına aldığı dönemin başında, Mart ayında yapılan çalışmalarda virüsün metal, plastik, ahşap gibi yüzeylerde uzun süreler yaşayabildiği ve dolayısıyla bu yüzeyler aracılığıyla bulaşma riskinin yüksek olduğu belirtilmiş. Ancak aradan birkaç ay geçip, benzer çalışmalar farklı şartlarda tekrarlandığında durumunun o kadar da riskli olmadığı görülmüş.

The Lancet isimli bilimsel bir dergide Emanuel Goldman’ın “Exaggerated risk of transmission of COVID-19 by fomites” isimli makalesi bu konuya açıklık getiriyor.

Goldman’a göre virüsün yüzeylerde 5 veya 6 gün yaşayabildiğini, bu şekilde insanlara bulaştığını belirten bilimsel çalışmalar etik açıdan doğru olsa da gerçek dışı koşullarda yapılmış. Bazı deneylerde 10⁷gibi aşırıyüksek miktarda enfekte virüs kullanılmış ki bu rakam (yani bu miktarda virüs) 100’den fazla Covid-19 virüsü ile enfekte olmuş insanın aynı anda küçücük bir yüzeye hapşırmasına eşdeğer.

Goldman makalesinin sonunda “virüsün yüzeylerle temas aracılığıyla bulaşma riski sıfır değil, bu imkansız bir durum değil elbette. Ancak nadir gerçekleşebilecek bir durum. Sadece enfekte olmuş bir kişinin belirli bir yüzeye dokunarak virüs bulaştırması, hemen ardından, en fazla 1-2 saat içerisinde başka birinin de bu yüzeye dokunup elini ağzına, yüzüne götürmesi gerekli” şeklinde ekleme yapmış.

Covid-19 Virüsünün Hava Yoluyla Yayılımı

Aslında yazının başında Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) Covid-19 virüsünün solunum yoluyla bulaştığını ifade ettiğinden bahsetmiştik. Şimdi biraz da “airborne transmission” denilen, 5 µm’den daha küçük parçacıkların havada uzun süre canlı kalarak yayılımından bahsedelim. Ki WHO bu konuda Covid-19 virüsünün “airborne transmission yoluyla bulaştığına dair belirgin bir kanıt yok” şeklinde açıklama yapmış. Bronoskopi, trakeostomi, nebülazör tedavisi gibi tıbbi işlemler dışında diye de eklemiş.

Sizlere karışık geldiyse şu şekilde özetleyelim:

WHO’ya göre; Covid-19 virüsü enfekte olmuş bir kişinin konuşurken, öksürürken, hapşırırken etrafında 1 metreden daha yakın duran insanlara virüs bulaştırma (respiratory droplets) riskinin yüksek, virüsün kapalı bir ortamda havada süzülüp sağlıklı bir kişi tarafından nefes yoluyla alınma (airborne transmission) riskinin düşük ama yine de muhtemel olduğunu söyleyebiliriz.

Şimdiye kadar Covid-19 virüsünün temel özellikleri ve ne şekilde yayıldığından bahsettik. Aslında bu duruma göre alınması gereken tedbirleri sizler de tahmin edebilirsiniz. Ancak yine de Covid-19 ve Hijyen: Aldığımız Tedbirler Yeterli mi Abartıyor muyuz II? yazısında derli toplu bir özet olarak da ortaya koyacağız.

Hijyen, dezenfeksiyon ve sterilizasyon konusundaki diğer yazılarımız:

Ultraviyole Işık Nedir? Nerelerde Kullanılır?

UVC Işığı ile Covid-19'dan Korunma

UVC Alanında Son Keşifler

Endüstriyel UVC Lambalı Cihaz Tipleri

Ev Tipi Antibakteriyel UVC Lambalı Cihazlar

Neden Dezenfeksiyon İçin Antibakteriyel UV Lambası Kullanmalısınız?

Taşınabilir UV Lambası Satınalma Rehberi

UVC Lambalı Dezenfeksiyon Cihazı Satınalma Rehberi

UVC Lambalı Cihazlar ile Dezenfeksiyon Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

UVC Işığı Kalitesinin Ölçülmesi

Okul ve Kreşlerde UVC Lambalı Cihazlar ile Dezenfeksiyon